Leyla İsmayılzadə Azərbaycan qarşı

Translation

18 yanvar 2024-cü ildə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi Leyla İsmayılzadə Azərbaycana qarşı (Ərizə no. 17780/18) qərarını elan edib.

“Tribunat” qərarı Azərbaycan dilinə tərcümə edib.

Giriş

Hazırkı iş ərizəçinin yeni doğulmuş övladı üçün seçdiyi adı yerli hakimiyyət orqanlarının qeydiyyata almaqdan imtinasına aiddir və Konvensiyanın 8-ci maddəsinə əsasən məsələ qaldırır.

2. Ərizəçi 1990-cı il təvəllüdlüdür və Bakı şəhərində yaşayır. Məhkəmədə onu Azərbaycanda yaşayan hüquqşünas cənab Y. İmanov təmsil edib

3. Hökumət tərəfini Ç.Əsgərov təmsil edib.

4. Tərəflərin təqdim etdikləri işin faktları aşağıdakı kimi ümumiləşdirilə bilər.

5. Ərizəçi 28 sentyabr 2016-cı il tarixində Ədliyyə Nazirliyinin tabeliyində olan Yasamal Rayon Qeydiyyat İdarəsinə (“Qeydiyyat Şöbəsi”) müraciət edərək 25 iyul 2016-cı il təvəllüdlü oğlunun adı kimi “Əbülfəzlabbas”ın qeyd olunmasını xahiş edib (müraciətin surəti Məhkəməyə təqdim edilməyib). 3 oktyabr 2016-cı ildə ərizəçinin vəsatəti rədd edilib (imtinanın surəti Məhkəməyə təqdim edilməyib).

6. 13 oktyabr 2016-cı ildə ərizəçi oğlunun adının “Əbülfəzl Abbas” kimi qeydə alınmasını xahiş edərək başqa vəsatət qaldırıb. Həmin müraciət də rədd edilib. Müvafiq orqan ərizəçinin vəsatətini rədd edərkən Konstitusiyanın 21-ci maddəsinə, Mülki Məcəllənin 26.1-ci maddəsinə və “Dövlət dili haqqında” Qanunun 8-ci maddəsinə (bax: aşağıda 14, 16 və 20-ci bəndlərə) istinad edib və əlavə edib ki, yuxarıda qeyd olunan soyad Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (“AMEA”) tövsiyə etdiyi adlar siyahısında yer almayıb.

7. 31 oktyabr 2016-cı ildə ərizəçi Qeydiyyat Şöbəsinə qarşı iddia qaldırıb və 1 saylı Bakı İnzibati-İqtisadi Məhkəməsindən oğlunun adını “Əbülfəzlabbas” olaraqqeydə alıınmasını  xahiş edib. O, Nazirlər Kabinetinin qərarı (aşağıda 15, 17 və 21-22-ci bəndlərə bax) və Konvensiyanın 8-ci maddəsi ilə təsdiq edilmiş daxili qanunvericiliyin Konstitusiyanın 32-ci maddəsinə, Ailə Məcəlləsinin 53.1 və 53.2-ci maddələrinə, Adın, ata adının və soyadın verilməsi və dəyişdirilməsi Qaydalarının (“Qaydalar”) 1.4 və 1.5-ci qaydalarıı daxil olmaqla bir sıra müddəalara istinad edib. Ərizəçi iddia edib  ki,  AMEA-nın siyahısı məsləhət xarakteri daşıdığı üçün sözügedən adın AMEA-nın siyahısında yer almaması faktı qəti deyil. İş materiallarından görünür ki, “Müsəlman Birliyi” adlı qeydiyyatsız dini hərəkat yaradan və bir sıra ağır ittihamlarla günahlandırılan (qəsdən adam öldürmə, qanunsuz silah əldə etmə, saxlama və gəzdirmə, zor tətbiq etməklə və ya tətbiq etmək hədəsi ilə milli, irqi və ya dini düşmənçiliyin qızışdırılması və sair)müvafiq vaxtda Bakı İstintaq Təcridxanasında saxlanılan uşağın atası birinci instansiya məhkəməsinə uşağa “ƏbülfəzlAbbas” adı verilməsinə razılıq verdiyi barədə məktub göndərib (Məktubun surəti Məhkəməyə təqdim edilməyib).

8. 28 mart 2017-ci il tarixində birinci instansiya məhkəməsi digər məsələrləyanaşı, Mülki Məcəllənin 26.1-ci maddəsinə və Qaydaların 1.4-cü qaydasına istinad edərək, təklif olunan adın “Əbülfəzlabbas” “ƏbülfəzlAbbas” və ya “Əbülfəzl Abbas” kimi yazılmasından asılı olmayaraq tələffüzünə görə uşağın maraqlarına uyğun olmadığını bildirərək ərizəçinin iddiasını təmin etməyib.

9. Ərizəçi 4 may 2017-ci ildə oğluna “Abbas” adının qeydə alınması üçün həmin orqana vəsatətlə müraciət edib (vəsatətin surəti Məhkəməyə təqdim edilməyib). Müraciət 10 may 2017-ci ildə təmin edilib.

10. 26 may 2017-ci ildə ərizəçi birinci instansiya məhkəməsinin qərarından apellyasiya şikayəti verib və iddia edib ki, imtina edilmiş ad Qaydaların 1.4-cü bəndinin heç bir kateqoriyasına aid deyil və birinci instansiya məhkəməsi adının tələffüzünün uşağın maraqlarına uyğun olmadığına dair səbəblər barədə məlumat verməyib.

11. 16 avqust 2017-ci il tarixli qərarı ilə Bakı Apellyasiya Məhkəməsi Qeydiyyat Şöbəsinin öz mülahizə səlahiyyətləri daxilində hərəkət etdiyini və sorğu edilən adı qeydə almaqdan imtina etməsi üçün səbəblər göstərdiyini əsas gətirərək ərizəçinin şikayətini təmin etməyib.

12. 22 sentyabr 2017-ci ildə ərizəçi kassasiya şikayəti verib. Əvvəlki arqumentlərinə əlavə olaraq (yuxarıda 7 və 10-cu bəndlərə bax), ərizəçi qeyd edib ki, o və həyat yoldaşı İslamın şiə qoluna əməl edirlər və onların oğlu üçün seçdikləri ad İslamdakı tarixi şəxsiyyətin adı ilə bağlıdır və şiə qolunun hakim olduğu ölkələrdə geniş yayılıb. O, bu səbəbdən oğullarına “Əbülfəzlabbas” adını vermək istəmələrinin “tamamilə təbii” olduğunu iddia edib. O, daha sonra iddia edib ki, apellyasiya məhkəməsi bu adın Azərbaycan dilinin fonetikası və ya tələffüzü və ya sintaksisi ilə ziddiyyət təşkil etdiyini göstərə bilməyib.

13. 29 noyabr 2017-ci ildə Ali Məhkəmə ərizəçinin kassasiya şikayətini əsassız sayaraq rədd edib. Ali Məhkəmə, xüsusilə qeyd edib ki, “Abbas” adı ərizəçinin xahişi ilə 10 may 2017-ci il tarixində artıq onun oğlunun adı kimi qeydə alındığından, Mülki Məcəllənin 26.1-ci və Ailə Məcəlləsinin 53.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş uşaq hüquqları, habelə Ailə Məcəlləsinin 53.2 və 166.2-ci maddələrində nəzərdə tutulmuş valideynlərin hüquqlarına (aşağıda 16, 17 və 19-cu bəndlərə bax) hörmət edilmişdir.

MÜVAFİQ HÜQUQİ ÇƏRÇİVƏ

1995-ci il KONSTİTUSİYASI

14. Konstitusiyanın 21-ci maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan dilidir.

15. Konstitusiyanın 32-ci maddəsi, qanunla nəzərdə tutulmuş hallar istisna olmaqla, şəxsi və ailə həyatına müdaxiləni qadağan edir və hər kəsin şəxsi və ailə həyatına qanunsuz müdaxilədən müdafiə olunmaq hüququna malikdir.

2000-cil MÜLKİ MƏCƏLLƏSİ

16. Mülki Məcəllənin 26.1-ci maddəsində göstərilir ki, hər bir fiziki şəxsin öz adından, atasının adından və soyadından ibarət ada malik olmaq hüququ vardır.

2000-ci il AİLƏ MƏCƏLLƏSİ

17. Ailə Məcəlləsinin 53.1-ci və 53.2-ci maddələrində uşağın ad, ata adı və soyad almaq hüququ olduğu, uşağa verilən adın isə valideynlərin razılığı əsasında müəyyən edildiyi qeyd edilir.

18. Məcəllənin 54.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuşdur ki, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı (qəyyumluq və himayə orqanı) 18 yaşına çatmamış uşağın adının dəyişdirilməsinə valideynlərin birgə xahişi ilə və uşağın mənafeyi nəzərə alınmaqla icazə verə bilər.

19. Məcəllənin 166.2-ci maddəsində nəzərdə tutulmuşdur ki, uşağın doğulması valideynlərdən birinin və ya hər ikisinin tələbi ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən qeydə alına bilər.

DÖVLƏT DİLİ HAQQINDA 30 SENTYABR 2002-ci il QANUNU

20. “Dövlət dili haqqında” Qanunun 8-ci maddəsində nəzərdə tutulmuşdur ki, rəsmi sənədlərdə vətəndaşların adı, atasının adı və soyadları dövlət dilində yazılmalıdır.

Nazirlər Kabinetinin 2011-ci il 12 may tarixli Qərarı ilə təsdiq edilmiş Adın, ata adının və soyadın verilməsi və dəyişdirilməsi qaydası

21. Qaydaların 1.4-cü bəndi nəzərdə tutur ki, uşağın maraqlarına xələl gətirə bilən və ya uşağın cinsinə uyğun gəlməyən və ya uşağı istehza üçün açıq saxlayan adlara icazə verilmir.

22. Qaydaların 1.5-ci bəndi qeyd edir ki, qeydiyyat orqanının adın qeydiyyata alınmasından və ya dəyişdirilməsindən imtinası barədə qərarından məhkəmələrə şikayət verilə bilər.

Qəbuledilənlik

24. Hökumət Konvensiyanın 8-ci maddəsinin hazırkı işə tətbiq edilməsinə etiraz etməyib. Ərizəçi bildirib ki, hazırkı ərizə Konvensiyanın 8-ci maddəsinin əhatə dairəsinə düşür.

25. Məhkəmə artıq qərara almışdır ki, valideynlər tərəfindən uşağın adını seçməsi şəxsi və emosional məsələdir və buna görə də onların şəxsi sferasına aiddir (bax: Guillot Fransaya qarşı, 24 oktyabr 1996-cı il, § 22, Məhkəmə Qərarları və Qərarlarının Hesabatları 1996-cı il. -V, və Johansson Finlandiyaya qarşı, № 10163/02, § 28, 6 sentyabr 2007-ci il). Beləliklə, hazırkı iş 8-ci maddəyə uyğundur.

26. Məhkəmə daha sonra qeyd edib ki, bu şikayət nə açıq-aşkar əsassız, nə də Konvensiyanın 35-ci maddəsində sadalanan hər hansı digər əsaslara görə qəbuledilməzdir. Buna görə də o, qəbuledilən elan edilməlidir.

Tərəflərin təqdimatları

27. Ərizəçi daxili məhkəmələrdəki şikayətlərində irəli sürülənlərə oxşar arqumentlər təqdim edib (yuxarıda 7, 10 və 12-ci bəndlərə bax). Bundan əlavə, o, oğlunun adının “Abbas” kimi qeyd olunmasının “bir valideyn kimi onun üçün bəzi çətinliklərə səbəb olduğunu” və “hər gün narahatlığa” səbəb olduğunu iddia edib. O, oğlunu “Əbülfəzlabbas” adlandırdığını, lakin “hər hansı sənədləşmə və rəsmiləşdirmə” ilə əlaqədar olaraq “övladının de-fakto və de-yure adı arasındakı fərqi izah etməli olduğunu” bildirib.

28. Ərizəçi həmçinin bildirib ki, o, 4 may 2017-ci il tarixli müraciətində uşağı müalicə üçün xaricə aparmalı olduğu üçün onu “Abbas” adı ilə qeydiyyatdan keçirməli olduğunu izah edib. O, uşağın 31 oktyabr və 18 noyabr 2017-ci il tarixlərində İrana aparıldığını göstərən uşağın pasportundan müvafiq səhifələrin surətlərini təqdim edib, lakin iddia edilən tibbi müalicə ilə bağlı heç bir məlumat və ya sənəd təqdim edilməyib.

29. Hökumət bildirib ki, yerli hakimiyyət orqanlarının seçilmiş adı qeydiyyata almaqdan imtina etməsi milli ad qoyma təcrübəsini saxlamaq və uşağı yararsız adlardan qorumaq kimi qanuni məqsədləri güdürdü. Onlar sözügedən adın ekssentrik və ya həddən artıq gülməli (məzəli) olmadığını qəbul ediblər, lakin bu addakı səslərin Azərbaycan dili üçün xarakterik olmadığını, onun tələffüzünü çətinləşdirdiyini və buna görə də belə bir “yeni və çətin” adın qeydiyyata alınmasının uşağın maraqlarına xələl gətirə biləcəyini iddia ediblər. Hökumət həmçinin bildirib ki, sözügedən ad əvvəllər heç vaxt qeydə alınmayıb.

MƏHKƏMƏNİN QİYMƏTLƏNDİRMƏSİ

(a) Ümumi prinsiplər

30. Baxmayaraq ki, Konvensiyanın 8-ci maddəsinin obyekti mahiyyətcə fərdin dövlət orqanlarının özbaşına müdaxiləsindən qorunmasıdır, o, sadəcə olaraq dövləti belə müdaxilədən tamamilə çəkinməyə məcbur etmir: Neqativ öhdəliyə əlavə olaraq, şəxsi və ailə həyatına səmərəli hörmətə xas olan pozitiv öhdəliklər də ola bilər. 8-ci maddə üzrə dövlətin pozitiv və neqativ öhdəlikləri arasındakı sərhədlər dəqiq müəyyənləşməyə imkan vermir. Məhkəmə hesab edib ki, adların bütün tənzimlənməsi mütləq müdaxilə təşkil etmir. Bir şəxsin adını dəyişdirmək öhdəliyinin müdaxilə kimi qiymətləndiriləcəyi doğru olsa da, fərdin yeni ad qəbul etməsinə icazə verilməsindən imtina mütləq müdaxilə sayıla bilməz. Tətbiq olunan prinsiplər buna baxmayaraq oxşardır. Xüsusilə, hər iki kontekstdə toqquşan maraqlar arasında təmin edilməli olan ədalətli tarazlığa diqqət yetirilməlidir (bax. Yohansson, yuxarıda adı çəkilən, § 29; Golemanova Bolqarıstana qarşı, № 11369/04, §§ 38‑39, 17 fevral 2011-ci il və Qarnaqa Ukraynaya qarşı, № 20390/07, § 37, 16 may 2013-cü il).

31. Məhkəmə təkrar edib ki, toqquşan müxtəlif maraqları qiymətləndirərkən, bir tərəfdən, ərizəçinin öz övladı üçün ad seçmək hüququ, digər tərəfdən, adların  seçiminin tənzimlənməsində ictimai maraq nəzərə alınmalıdır (müqayisə edin: Heidecker-Tiemann Almaniyaya qarşı (dek.), № 31745/02, 6 may 2008-ci il və Kyazim Bolqarıstana qarşı, № 39356/17, § 29, 16 noyabr 2021-ci il). İctimai maraqlara gəldikdə, Məhkəmə əvvəllər qəbul edib ki, uşağın maraqlarına lazımi diqqət yetirilməlidir və uşağın yararsız addan (məsələn, gülünc və ya şıltaq adlar) qorunması ictimai maraqlara uyğundur. Məhkəmə həmçinin qəbul edib ki, milli adların qoyulması təcrübəsinin qorunub saxlanması ictimai maraqlara uyğun hesab edilə bilər (baxın, yuxarıda adı çəkilən Yohansson, § 36).

32. Məhkəmə daha sonra təkrar edib ki, onun vəzifəsi dövlətdə adların tənzimlənməsi üçün ən uyğun siyasəti müəyyən etməkdə özünü səlahiyyətli yerli hakimiyyət orqanları ilə əvəz etmək deyil, daha çox Konvensiyaya uyğun olaraq yerli hakimiyyət orqanlarının adın qeydiyyatdan imtina etməsinin hazırkı işdə ərizəçinin Konvensiyanın 8-ci maddəsi ilə təmin edilmiş hüquqlarının pozulmasına səbəb olub-olmadığını yoxlamaqdır (müqayisə et Stjerna Finlandiyaya qarşı, 25 noyabr 1994-cü il, § 39, A seriyası № 299-B; Mentzen Latviyaya qarşı (müqayisə et). dek.), № 71074/01, AİHM 2004-XII; Henri Kismoun Fransaya qarşı, № 32265/10, § 28, 5 dekabr 2013-cü il; və Künsberq Sarre Avstriyaya qarşı, № 19475/20 və başqa 3 iş, § 53, 17 yanvar 2023-cü il).

33. Soyadların və adların verilməsi, tanınması və istifadə edilməsi prosesi milli xüsusiyyətlərin ən güclü olduğu və Razılığa gələn Dövlətlərin daxili qaydaları arasında praktiki olaraq heç bir yaxınlaşma nöqtəsinin olmadığı sahədir. Bu domen Avropa Şurasına üzv dövlətlər arasında böyük müxtəlifliyi əks etdirir. Bu ölkələrin hər birində adların işlənməsinə tarixi, linqvistik, dini və mədəni xarakterli çoxsaylı amillər təsir edib ki, ortaq məxrəc tapmaq son dərəcə çətin, hətta qeyri-mümkündür. Dövlət orqanlarının nəzərdən keçirilən sahədə mülahizə sərbəstliyi genişdir (bax: Bulgakov Ukraynaya qarşı, № 59894/00, § 43, 11 sentyabr 2007-ci il və Jacquinet və Embarek Ben Mohamed Belçikaya qarşı, № 61860/ 15, §§ 52 və 54, 7 fevral 2023-cü il).

34. Məhkəmə həmçinin təkrar edib ki, 8-ci maddədə açıq-aydın prosessual tələblər olmasa da, müdaxilə tədbirlərinə səbəb olan qərarların qəbulu prosesi ədalətli olmalı və 8-ci maddə ilə qorunan maraqlara lazımi hörməti təmin edilməlidir (bax, digər orqanlar arasında, Golemanova, § 40 və Jacquinet və Embarek Ben Mohamed, § 57, hər ikisi yuxarıda göstərilən).

Həmin prinsiplərin hazırkı işə tətbiqi

35. Hazırkı işdə Qeydiyyat Şöbəsi daxili qanunvericiliyin bir sıra müddəalarına istinad edərək ərizəçinin seçdiyi adı qeydiyyata almaqdan imtina edib. Birinci instansiya məhkəməsi həmçinin müəyyən hüquqi müddəalara istinad edib və qeyd edib ki, sözügedən ad uşağın maraqlarına uyğun deyildir (yuxarıda 6 və 8-ci bəndlərə bax; əksinə, yuxarıda adı çəkilən Johansson, § 33 və Güzel Erdagöz Türkiyəyə qarşı, yox 37483/02, § 51, 21 oktyabr 2008-ci il və Salonen Finlandiyaya qarşı, № 27868/95, Komissiyanın 2 iyul 1997-ci il tarixli qərarı və Kemal Taşkın və Digərləri Türkiyəyə qarşı, № 30206/04 və digər 7 işi müqayisə edin, § 53, 2 fevral 2010).

36. Məhkəmə qeyd edib ki, birinci instansiya məhkəməsinin qərarından sonra ərizəçi “Abbas” adının oğlunun adı kimi qeydə alınması barədə vəsatət qaldırıb və bu, müvafiq orqan tərəfindən təmin edilib (yuxarıda 9-cu bəndə bax). Bununla belə, həmin adın qeydiyyata alınmasına baxmayaraq, ərizəçi birinci instansiya məhkəməsinin qərarından apellyasiya şikayəti verib, Bakı Apellyasiya Məhkəməsi aşağı instansiya məhkəməsinin göstərdiyi əsaslarla (bax, yuxarıda 11-ci bəndə) həmin qərardan imtina edib.

37. Sonra ərizəçi ilk dəfə olaraq “Əbülfəzlabbas” adının onun dini inancı ilə bağlı olduğunu və Azərbaycan dilinin xüsusiyyətlərinə zidd olmadığını əsas gətirərək kassasiya şikayəti verib (yuxarıda 12-ci bəndə bax). Bununla belə, ərizəçinin öz xahişi ilə “Abbas” adı artıq uşağın adı kimi qeydə alındığından, Ali Məhkəmə ərizəçinin kassasiya şikayətini əsasən bu əsasla rədd edib (yuxarıda 13-cü bəndə bax).

38. Məhkəməyə öz mülahizələrində ərizəçi bildirib ki, o, oğlunu İrana tibbi müayinəyə aparmalı olduğu üçün “Abbas” adını oğlunun adı kimi qeyd etməli idi. Bununla belə, iş materiallarından görünmür ki, ərizəçi istər apellyasiya və kassasiya məhkəmələrinə verdiyi şikayətlərdə, istərsə də apellyasiya məhkəməsində baxış zamanı həmin arqumenti nə vaxtsa qeyd edib. Baxmayaraq ki, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, uşağın adı birinci instansiya məhkəməsinin qərarı ilə “Abbas” kimi qeydə alınıb. Bundan əlavə, o, uşağın İrana iki səfərinin tarixini göstərən pasportun surətini Məhkəməyə təqdim edərkən, tibbi müayinə ilə bağlı heç bir məlumat və ya sənəd təqdim etməyib. O, bu vəziyyəti izah etdiyini iddia etdiyi müvafiq qeydiyyat orqanına ünvanlanmış 4 may 2017-ci il tarixli sorğusunun surətini də Məhkəməyə təqdim etməyib (yuxarıda 28-ci bəndə bax).

39. Hazırkı işdə vəkil tərəfindən təmsil olunan ərizəçi öz şikayətini onun iddialarını araşdıran və qərarlarının əsaslarını göstərən üç səviyyəli məhkəməyə verə bilib. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, birinci instansiya və apellyasiya məhkəmələri sözügedən adın uşağın mənafeyinə uyğun olmadığını hesab etdikləri halda (yuxarıda 8 və 11-ci bəndlərə baxın), Ali Məhkəmə ərizəçinin kassasiya şikayətini, əsasən, uşağa artıq adının verildiyini əsas gətirərək rədd edib və bu adın dəyişdirilməsi tələbi ilə bağlı müvafiq proseduru göstərib (yuxarıda 13 və 37-ci bəndlərə bax). Məhkəmə qarşısında ərizəçi övladının artıq qeydə alınmış adının dəyişdirilməsi üçün müvafiq prosedurdan istifadə etmək əvəzinə, nə üçün sözügedən məhkəmə prosesini davam etdirdiyini izah etməyib və bu cür hərəkətin onun vəziyyətinə uyğun olmadığını iddia etməyib (yuxarıda göstərilən Bulqakovla müqayisə edin, §§ 52-53). Bu şəraitdə və bunun əksini göstərən hər hansı əsaslandırılmış dəlillərin olmaması, habelə bu sahədə dövlətlərin istifadə etdiyi geniş qiymətləndirmə sərhədini nəzərə alaraq (yuxarıda 33-cü bəndə bax) Məhkəmə yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən əldə edilmiş nəticələrə şübhə etmək üçün heç bir əsas görmür (yuxarıda göstərilən Qolemanova ilə müqayisə edin, § 45).

40. Ərizəçinin yerli hakimiyyət orqanlarının seçdiyi adı qeydiyyata almaqdan imtina etməsi nəticəsində (yuxarıda 27-ci bəndə bax) qeyd etdiyi bəzi “problemlərə” gəldikdə, Məhkəmə ilk növbədə onların daxili məhkəmələrdə qaldırılmadığını qeyd edib. O, daha sonra qeyd edib ki, sözügedən adın qeydə alınmasından imtina ərizəçinin həmin addan istifadə etməsinə mane olmur. Buna görə də, hazırkı işin spesifik hallarında ərizəçinin istinad etdiyi narahatçılıq Məhkəmənin 8-ci maddəyə əsasən onun şəxsi və ailə həyatına hörmətsizlik olduğu qənaətinə gəlmək üçün kifayət deyil (müqayisə edin Guillot, § 27). ; Salonen; və Heidecker-Tiemann, hamısı yuxarıda göstərilmişdir).

41. Məhkəmə, əlavə olaraq qeyd edib ki, o, öz təhlili zamanı əvvəllər, digər məsələlərlə yanaşı, mübahisədə olan adın və ya adın yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən rəsmi qeydiyyata alınması faktını da nəzərə almışdır (bax. Yohansson, yuxarıda adı çəkilən, § 38). , və Aktaş və Aslaniskəndər Türkiyəyə qarşı, № 18684/07 və 21101/07, § 48, 25 iyun 2019-cu il). O qeyd edib ki, hazırkı işdə, Hökumətin iddia etdiyi və ərizəçinin mübahisə etmədiyi kimi, sözügedən ad heç vaxt qeydə alınmayıb.

BU SƏBƏBLƏRƏ GÖRƏ MƏHKƏMƏ, yekdilliklə,

Ərizəni qəbuledilən elan edib;

Qərara alıb ki, Konvensiyanın 8-ci maddəsi pozulmayıb.

Konvensiyanın 45-ci maddəsinin 2-ci bəndinə və Məhkəmə Reqlamentinin 74-cü Qaydasının 2-ci bəndinə uyğun olaraq, hakimlər Boşnyak və Sabatonun ayrıca rəyi bu qərara əlavə olunur.

 

HAKİM SABATONUN RƏYİ

HAKİM BOŠNJAK QOŞULUR

GİRİŞ: AD SEÇMƏ HÜQUQU HAQQINDA MƏHKƏMƏNİN PRESEDENT HÜQUQUNA YENİDƏN BAXMASI PROSESİNDƏ İTİRİLMİŞ FÜRSƏT

1. Aşağıda qeyd edəcəyimiz səbəblərə görə (sadəcə prosessual xarakter daşıyır) (bu rəyin I bölməsinin B hissəsində) biz bu işdə çoxluğun cavabdeh dövlət tərəfindən İnsan Hüquqlarının və Əsas Azadlıqların Müdafiəsi haqqında Konvensiyanın (“Konvensiya”) 8-ci maddəsinin  pozuntusu olmadığı mövqeyini bölüşürük.

Bununla belə, işin nəticəsi ilə bağlı razılığımızla yanaşı, qəraraın əsaslandırmasında çoxluqdakı hörmətli həmkarlarımızdan fərqlənmədiyimiz çox az şey var idi: qərar mərkəzləşdirilmədiyi üçün – gözlədiyimiz kimi – sadəcə olaraq eyham vurduğumuz və aşağıda daha yaxşı izah edəcəyimiz həmin prosedur aspektləri üzrə mahiyyət etibarı ilə özümüzü fərqli düşünə bilərik.

2. Konvensiyanın tətbiqi sahəsində çoxluğun və bizim öz mövqeyimiz son dərəcə vacib olan məsələdə fərqlidir. Həqiqətən də, göstərməyə çalışacağımız kiməksəriyyət bir daha təsdiq edir ki, şəxsi və/və ya ailə həyatının bir hissəsi və hissəsi kimi ad seçmək hüququ ilə bağlı Məhkəmənin mövcud  bəzi presedent hüququ daha köhnəlmiş kimi görünür.

3. Biz alternativ olaraq, ya aşağıda izah edəcəyimiz texniki xüsusiyyət əsasında (beləliklə, Konvensiyanın 8-ci maddəsinə əsasən ad seçmək hüququ ilə bağlı bütün mövcud məsələləri açıq qoyaraq) qərar verməyə ya da daha yaxşısı olaraq mövcud presedent hüququnu bugünki vəziyyətə uyğun yenidən nəzərdən keçirməklə işi həll etməyə ümid edərdik. Bununla belə, indiki mərhələdə biz eyni fikirdə olsaq da, bu məsələlərlə bağlı açıq-aydın fərqliliyimiz istər bu eyni işdə Böyük Palataya müraciət yolu ilə, istərsə də gələcək hallarda ümidsiz bir presedentə çevriləcək işlərin yenidən araşdırılması yolu ilə Məhkəmənin mövqeyini düzəldəcəyinə ümid edə bilərik.

4. Riskli məsələlərə aydınlıq gətirmək üçün biz (bu rəyin II bölməsində), fikrimizcə, çoxluq tərəfindən diqqətdən kənarda qoyulmuş bəzi faktları (A hissəsi)nəzərdən keçirəcəyik. Faktların nüanslarının başa düşülməsi adətən presedent hüququn daha da inkişaf etdirilməli olduğu yolu başa düşməyi asanlaşdırır. Oxucuya müqayisə etmək imkanı vermək üçün özümüzün (B hissəsi) təklif etdikdən sonra əksəriyyətin qiymətləndirməsini (C hissəsi) tənqidi şəkildə nəzərdən keçirəcəyik; B hissəsində biz çoxluqla razılaşa biləcəyimiz (yeganə) məqamı müəyyən edəcəyik, belə ki, bu nöqtə, hətta tək götürülsə də, əksəriyyətin müəyyən etdiyi eyni nəticəyə gətirib çıxara bilərdi; lakin təəssüf ki, əksəriyyət bu məqama əsaslanmır (daha doğrusu, bu bəndin nəzərdən keçirilməsini qalan tapıntılarından təcrid etmir).

5. Daha sonra biz  (III bölmədə, onu üç hissəyə böləcəyik), birincisi, adların seçilməsi sahəsində çoxluğun diqqətdən kənarda qoyduğu görünən beynəlxalq və Avropa hadisələrini (A hissəsi) müəyyən edəcəyik; ikincisi, ad seçmək hüququ ilə bağlı artıq qeyd olunduğu kimi, bizim 8-ci maddənin bugünkü anlayışında əsas prinsiplər hesab etdiyimiz aspektlərdə əksəriyyətin hüquqi nəticələri ilə bizim öz aramızda olan fikir ayrılıqları (B hissəsi) ; üçüncüsü, əksəriyyətin qərarının bəzi köməkçi (lakin əhəmiyyətsiz olmayan) hissələrini müzakirə edəcəyik (C hissəsi).

6. Nəhayət, biz təvazökar fikrimizcə, bu işin Məhkəməyə ad seçmək hüququ ilə bağlı presedent hüququnu dəqiqləşdirmək üçün nə səbəb əsas verdiyini vurğulamağa çalışaraq bəzi nəticələr çıxaracağıq (IV bölmə); təəssüf ki, çoxluq  bu fürsəti əldən verdi və – Konvensiya tərəfindən Məhkəməyə həvalə edilmiş missiyanı yerinə yetirmək, onun presedent hüququnu daim yeniləmək əvəzinə – ənənəvi yanaşmanı tənqidsiz bir daha təsdiqlədi.

FAKTLAR VƏ ONLARIN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ

Faktlar

7. Qərarın 7-ci bəndində çoxluq qeyd edir ki, ərizəçi və onun əri Müsəlman Birliyi (“Müsəlman Birliyi”) dini hərəkatının lideri olan və uşağın doğulduğu anda saxlanma yerində olan ərindən uşaq doğulub. Sənəddən də görünür ki, uşağın atası Taleh Kamil oğlu Bağırov müsəlman ilahiyyatçısı olub və o, birinci instansiya məhkəməsinə məktub göndərərək uşağın anası tərəfindən onun üçün seçilmiş  uşağa adın verilməsinə razı olduğunu bildirib  (qərarın 7-ci bəndinə bax).

8. Valideynlər tərəfindən seçilmiş ad “ƏbülfəzlAbbas” idi (latın qrafikasına Əbülfəzlabbas kimi tərcümə oluna bilər; alternativ yazılışlar üçün qərarın 8-ci bəndinə baxın). Quruluş baxımından bu ad adətən ərəb adında rast gəlinən ilk ad (ism, Abbas) və teknonim və ya nom de guerre (kunya, Əbülfəzl, Ərəbcə Əbül-Fədl – “fəzilət atası”) bir neçə elementin ikisinin birləşməsindən yaranıb. Həmçinin etimoloji cəhətdən tərkib elementlərinin kökləri ərəbcədən qaynaqlanır. Adın iki tərkib elementi İslamın şiə qolunun birinci imamının oğlu Əl-Abbas ibn Əli ibn Əbi Talibin tarixi şəxsiyyətinə istinad edir. Abbasın şiə müsəlmanlarının müqəddəs şəhəri olan İraqın Kərbəla şəhərindəki məzarını hər il milyonlarla zəvvar ziyarət edir, ona şəhid kimi hörmət edir.

9.  Ərizəçi inzibati orqanın uşaq üçün seçdiyi adını qeydiyyata almaqdan imtina etməsi ilə bağlı məhkəmə şikayətində bu adın onun üçün əhəmiyyəti ilə bağlı heç bir xüsusi arqument irəli sürmədən, sadəcə olaraq, daxili qanunvericiliyin bir neçə müddəasına istinad edib (yenidən bax, hökmün 7-ci bəndə). Yerli qanunvericiliyə əsasən adlar dövlətin rəsmi dilində yazılmalıdır və sözügedən ad uşağın mənafeyinə uyğun deyil arqumentlərini əsas gətirərək birinci instansiya məhkəməsi onun iddiasını rədd etdikdən sonra (qərarın 8-ci bəndinə bax), ərizəçi dərhal onun tələffüzü ilə bağlı şikayət verməyib, əksinə, inzibati orqana fərqli, daha sadə, adın (Abbas) qeydiyyata alınması üçün yeni müraciət ünvanlayıb və bu vəsatət təmin edilib (qərarın 9-cu bəndinə bax).

10. Bununla belə, yeni adın qeydiyyatı alınmasından sonra ərizəçi birinci instansiya məhkəməsinin qərarından apellyasiya şikayəti verib və digər məsələlərlə yanaşı, birinci instansiya məhkəməsinin orijinal adın tələffüzününuşağın üstün mənafeyinə uyğun olmaması barədə əsaslandırılma göstərmədiyinibildirib (qərarın 10-cu bəndinə bax).

11. Qərarda çoxluq yetərincə qeyd etdiyi kimi (qərarın 11-13-cü bəndlərinə bax) apellyasiya instansiyası şikayəti rədd edildikdən sonra ərizəçi kassasiya şikayətində tam arqument təqdim edib ki, valideynlərin oğulları üçün seçdikləri ad İslamın tarixi şəxsiyyətinin adı ilə bağlıdır və Azərbaycan dilinin fonetikası və orfoqrafiyasına zidd olmadan şiə qolunun üstünlük təşkil etdiyi ölkələrdə geniş yayılıb.

12. Ali Məhkəmə ərizəçinin irəli sürdüyü dəlillərə və əsasların dəyişdirilməsi kimi görünən arqumentlərə əsaslanmayıb (misal olaraq bax, Vegotex International S.A. Belçikaya qarşı [GC], № 49812/09, §§ 125‑143, 3 noyabr 2022-ci il), sadəcə hesab edib ki, məhkəmə icraatına qədər yeni ad olaraq Abbas adı qeydə alınıb. Buna görə də  ərizəçi əvvəllər təklif edilmiş adı qeydiyyata almaqdan imtina etməklə bağlı şikayətdə israr etməməli idi, daha doğrusu, tamamilə fərqli hüquqi çərçivədə yeni qeydə alınmış adın dəyişdirilməsi üçün müraciət etməli idi (qərarın 13 və 18-ci bəndlərinə bax). Məhkəmə şikayəti, mahiyyət etibarı ilə  mübahisəyə çevrildiyini hesab etdiyimiz kimi rədd edib.

13. Xüsusilə, Ali Məhkəmənin qərarının müvafiq hissəsi aşağıdakı kimidir.

“Görünür... iddiaçı (nümayəndəsi vasitəsilə) ... 04 may 2017-ci il tarixdə uşağa “Abbas” adını verməklə doğumun qeydə alınmasını tələb etmək üçün müraciət edib və ərizə 10 may 2017-ci ildə təmin edilib. Doğum qeydə alınmış, müvafiq şəhadətnamə verilmişdir.

Buna görə də, Mülki Məcəllənin 26.1 və 26.5-ci maddələrində və Ailə Məcəlləsinin 53.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş uşağın hüquqlarına, habelə valideynlərin Ailə Məcəlləsinin 53.2 və 166.2-ci maddələrində nəzərdə tutulmuş hüquqlarına hörmət edilmişdir... Başqa sözlə, uşağın doğumu ərizəçinin xahişi ilə (yəni onun istəyinə uyğun olaraq) başqa addan– “Abbas” – istifadə etməklə qeydə alınmışdır. Buna görə iddiaçının hazırkı iddiası təmin edilə bilməz... 18 yaşınadək uşağın soyadının dəyişdirilməsinə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının (qəyyumluq və qəyyumluq orqanı) razılığı ilə, valideynlərin birgə tələbi ilə və uşağın mənafeyi nəzərə alınmaqla icazə verilir. (Ailə Məcəlləsinin 54.1-ci maddəsi)”.

B. Bizim qiymətləndirməmiz, prosedur aspekti ilə məhdudlaşır

14. Müvafiq hesab etdiyimiz faktları müəyyən qədər təfərrüatlı şəkildə aydınlaşdıraraq, biz sadəcə olaraq belə qənaətə gəlirik ki, Ali Məhkəmə adların seçilməsi ilə bağlı siyasətə və ya bu seçimə dövlətlərin müdaxilə etmə imkanlarına dair arqumentlərlə heç bir şəkildə məşğul olmayıb. O, sadəcə hesab edib, məhkəmə icraatının birinci və ikinci instansiyaları arasında (uşağın daha sadə adla qeydiyyata alınması ilə nəticələnmiş) valideynlərin doğumun qeydiyyatı orqanlarına təkrar müraciəti ilə bağlı atdıqları yeni inzibati addım səbəbindən icraat uşağın əvvəlcədən seçilmiş adla qeydiyyata alınmasından imtinaya etiraz etmək artıq mübahisəli idi və valideynlər Ailə Məcəlləsinin 54.1-ci maddəsi ilə tənzimlənən başqa prosedura müraciət etməli idi.

15. Ali Məhkəmənin bu qənaəti bizə qanunsuz görünmədiyinə görə, biz hesab edirik ki, Məhkəmənin Konvensiyanın 8-ci maddəsinin heç bir pozuntusunun olmaması ilə bağlı müəyyən etdiyi qənaət, mahiyyət etibarilə, ağlabatan prosessual əsaslarla, başqa cür potensial əhəmiyyətli şikayətin rədd edilməsi çox güman ki, yalnız Konvensiyaya əsaslana bilərdi. Ərizəçinin yeni “Abbas”adının qeydiyyata alındıqdan sonra ölkədaxili icraatın davam etdirilməsinə haqq qazandırmaq üçün (Məhkəmə qarşısında ilk dəfə; qərarın 28 və 38-ci bəndlərinə bax) gətirdiyi səbəblər (yəni, uşağı tibbi müayinədən keçirmək üçün İrana aparmaq səbəbilə belə qeydiyyata ehtiyac var idi), hətta əsaslı olsa belə (əksəriyyət bunu əsaslandırılmış hesab etmədikdə – qərarın 38-39-cu bəndlərinə baxın), fikrimizcə, daxili prosessual çərçivədən kənara çıxmağı tələb etmək üçünkifayət deyildi.  Xüsusilə ona görə ki, həmin səbəblərlə bağlı, guya valideynləri uşağa yeni ad qoymağa “məcbur etmiş”, eyni zamanda əvvəlki adın qeydə alınmasından imtinaya qarşı şikayətlərini davam etdirmələri ilə bağlı yerli apellyasiya və kassasiya instansiyası hakimlərinə heç bir işarə verilməyib. Bundan əlavə, ərizəçi Ailə Məcəlləsinin 54.1-ci maddəsinə uyğun olaraq ad dəyişikliyi ilə bağlı müvafiq prosessual qaydada təşəbbüs göstərməklə yerli hakimiyyət orqanlarına işləri düzəltmək şansı verməyib. Yuxarıdakı mülahizələr bizə işin nəticəsini (və yalnız nəticəni) çoxluğun müəyyən etdiyi kimi təsdiq etməyə imkan verib.

C. Adlandırma siyasətləri ilə bağlı bütövlükdə işi çoxluğun qiymətləndirməsi

16. Əksəriyyət öz əsaslandırmalarına yuxarıdakı arqumenti (biz bununla razılaşa bilərik) daxil edir ki, yerli hakimiyyət orqanları mübahisəyə çevrilmiş şikayəti əsaslı şəkildə rədd edib və ərizəçi müvafiq prosessual yolu izləməyib. Lakin təəssüf ki, onlar bu tapıntını indi diqqəti cəlb etməli olduğumuz qlobal yanaşmanın bir hissəsi kimi digər tapıntılarla qarışdırırlar (qərarın 39-41-ci bəndlərinə baxın). Təvazökarlıqla və hörmətlə təqdim etdiyimiz bu əlavə tapıntılar Avropa cəmiyyətlərinin və beynəlxalq hüququn müasir inkişafı baxımından şübhəlidir.

17. Əslində, əksəriyyət Ali Məhkəmənin (fikirimizcə, başa düşüləndir) iddianın rədd edilməsində əsaslandırdığı prosessual qüsuru nəzərə almaqla yanaşı, birinci və ikinci instansiya məhkəmələrinin qərarlarına da istinad edir; onlar öz mülahizələrini Azərbaycan kontekstində tələffüz etdiyinə görə adın uşağın mənafeyinə  uyğun olmadığına dair arqumentlə əsaslandırıblar (qərarın 35 və 36-cı bəndlərinə bax). Çoxluğun bütövlükdə daxili məhkəmə araşdırmalarına yenidən baxılmasına əsaslanan yanaşması qərarın 39-cu bəndində xüsusilə aydın şəkildə ortaya çıxır, burada daxili məhkəmə araşdırmalarının üç səviyyəsində işdən çıxarılmanın müxtəlif səbəbləri birgə nəzərdən keçirilir və hamısı çoxluq tərəfindən təsdiqlənir.

Daha doğrusu, bu təsdiqin dövlətə veriləcək (çoxluğun fikrincə) “geniş” mülahizə sərbəstliyinə istinad formasını alır (qərarda 39-cu bəndə bax): Bizim fikrimizcə, mülahizə sərbəstliyinə istinad, ilk növbədə  yerli hakimiyyət orqanlarının prosedur qüsurunun müəyyən edilməsinə dair tapıntıya yox, daha dəqiq desək, milli mədəniyyətdə adın qəbuledilməzliyi ilə bağlı olan əsaslı təsbitlərinə işarə etmək kimi başa düşülməlidir (aparılacaq icraat növünün seçimində).

18. Bu, çoxluğun Məhkəmənin presedent hüququndan sitatların daxil edilməsi üsulunun təhlili ilə təsdiqlənir. Həqiqətən:

(a) Birincisi, çoxluq (qərarın 31-ci bəndində) qeyd edir ki, “müxtəlif toqquşan maraqları qiymətləndirərkən, bir tərəfdən valideyinin onun övladı üçün ad seçmək hüququ, digər tərəfdən, adların seçilməsini tənzimlənməsində “ictimai maraq”, burada “ictimai maraq”ın təkcə “uşağın mənafeyini və... uşağın yararsız addanmüdafiəsini (məsələn, gülünc və ya məzəli adlar) əhatə etmir” həm də “milli ad qoyma təcrübəsinin qorunub saxlanması” nəzərə alınmalıdır.

 (b) İkincisi, çoxluq presedent hüququnu (qərarın 33-cü bəndində) təkrar edir ki, ona əsasən, “soyadların və adların verilməsi, tanınması və istifadə edilməsi prosesi milli xüsusiyyətlərin ən güclü olduğu sahədir. Razılığa gələn Dövlətlərin daxili qaydaları arasında praktiki olaraq heç bir yaxınlaşma nöqtəsi yoxdur ...Ortaq məxrəci tapmağın son dərəcə çətin, hətta qeyri-mümkün olduğunu bu ölkələrin hər birində adların istifadəsinə tarixi, linqvistik, dini və mədəni xarakterli çoxsaylı faktorlar təsir göstərib... Dövlət orqanlarının baxılan sahədə istifadə etdiyi mülahizə sərbəstliyi genişdir”.

(c) Üçüncüsü, qərarın 40-cı bəndində çoxluq qeyd edir ki, “[əsli] adın qeydiyyatdan keçirilməsindən imtina ... valideynə bu addan gündəlik həyatda istifadə etməyə mane olmur” və sırf qeydiyyat olmaması ilə bağlı “ərizəçinin əsaslandırdığı narahatlıq”  Məhkəmənin 8-ci maddə ilə “şəxsi və ailəyə həyatınahörmətsizlik olduğu qənaətinə gəlmək üçün  yetərli deyil.” Başqa sözlə, çoxluğunfikrincə, adın qeydə alınmasından imtina səlahiyyətli orqanlar tərəfindən eyni adın qeyri-rəsmi istifadəsinə mane olmasaydı, əhəmiyyətsiz olardı.

(d) Dördüncü və nəhayət, qərarın 41-ci bəndində çoxluq belə bir qənaətə gəlir ki, bəzi presedentlərdə Məhkəmə “təhlil zamanı digər məsələlərlə yanaşı, yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən “Mübahisəli soyadın və ya adın səlahiyyətli orqanları” rəsmi qeydiyyata daha əvvəl qəbul edilməsi faktını da nəzərə alıb. Hazırkı işdə “sözügedən ad heç vaxt qeydiyyata alınmamışdır” - nəticəsi -əvvəlki (ilk dəfə) qeydiyyatın olmaması adın qeydiyyata alınmasından imtina edilməsiüçün əlavə səbəb olduğunu hesab etmişdir. 

19. Çoxluğun qiymətləndirməsinin bu təkrar xülasəsi bizi düşünməyə vadar edir ki, Ali Məhkəmənin ərizəçinin işinin prosessual qüsura (bizim razıyıq ki, Konvensiyaya uyğun olan qərar) görə rədd edilməsi məsələsini bir kənara qoyaq. Bizim aydınlaşdırmağa indi çalışacağımız kimi onların həmin adın iddia edilən milli/mədəni/linqvistik cəhətdən qəbuledilməz olduğuna görə əsaslandırması Konvensiyanın 8-ci maddəsinə uyğun olsa da təsdiq edə bilmədiyimiz qiymətləndirmədir.

ADLARIN SEÇİLMƏSİ SAHƏSİNDƏ MƏHKƏMƏNİN PRESEDENT HÜQUQUNUN YENİDƏN NƏZƏRDƏN KEÇİRİLMƏSİNƏ EHTİYAC

Adların seçimi sahəsində beynəlxalq və Avropa yenilikləri

20. Çoxluğun və özümüzün qiymətləndirdiyimiz işin faktiki və hüquqi tərəfləri ilə bağlı yuxarıda göstərilən əlavə təfərrüatları təqdim edərək, indi biz Konvensiyanın 8-ci maddəsinin adların seçimi sahəsində çoxluğun bir daha təsdiq etdiyi şərhini təklif edə bilərik.

21. Biz şəxsin (böyük və ya uşaq) ada sahib olmaq hüququ ilə valideynlərin hüququ arasında və  öz övladına ad vermək və ya əvvəl qeydə alınmış adın dəyişdirilməsini əldə etmək üçün dinamik hüquqa qarşı bu statik hüquqlar arasında  toxunmadan mövzunu müzakirə etmək istərdik. Yalnız bu rəyin yekun hissəsində, qənaətimizi hazırlamaq üçün yeni doğulmuş uşaqlar üçün adların seçilməsi ilə bağlı konkret halın nəzərdən keçirilməsinə qayıtmaq lazım gələcək.

22. Bu sahədə 8-ci maddənin düzgün təfsirinə doğru ilk addım olaraq hesab edirik ki, Avropada müasir şərait nəzərə alınmalıdır: bəzən dəyişdirilməli və ya daha tez-tez transkripsiya və/və ya transliterasiya edilməli olan adlar daxil olmaqla miqrasiya və insanların qlobal mobilliyi kimliklərin transsərhəd tanınması üçün xüsusi çətinliklər yaradır. Bu rəyin əsas məqsədləri üçün digər aspekt azlıqlar arasındakı münasibət və adların istifadəsidir: Araşdırmaçıların qeyd etdiyi kimi, azlıq qrupları tərəfindən istifadə edilən adlar dövlət tərəfindən “fərqli” kimi səciyyələndirilə və mədəni hegemonluğu saxlamaq cəhdi ilə qanunda qadağan edilə bilər.  Bu cür yanaşma çox vaxt dil birliyini qorumaq cəhdi kimi maskalanır.

23. Burghartz İsveçrəyə qarşı (22 fevral 1994-cü il, § 24, A seriyası № 280-B) işində Məhkəmənin (ailə adları ilə bağlı) vurğuladığı kimi, “bəzi digər beynəlxalq sənədlər kimi (məsələn, Beynəlxalq Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Pakt (24-cü maddənin 2-ci bəndi), Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiya ... (7 və 8-ci maddələr) və ya İnsan Hüquqları üzrə Amerika Konvensiyası (Maddə 18)[9]-[10], Konvensiyanın 8-ci maddəsində adlarla bağlı heç bir açıq müddəa yoxdur”[11]. Məhkəmə qərara alıb ki, buna baxmayaraq, “şəxsi identifikasiya və ailə ilə əlaqə vasitəsi kimi şəxsin adı... onun şəxsi  və ailə həyatına aiddir. Cəmiyyətin və dövlətin adların istifadəsinin tənzimlənməsində maraqlı olması faktı  bunu istisna etmir. Çünki bu ictimai-hüquq aspektləri digər insanlar kimi peşəkar və ya işgüzar kontekstlərdə müəyyən dərəcədə digər insanlarla əlaqələr qurmaq və inkişaf etdirmək hüququ da daxil olmaqla nəzərdə tutulan şəxsi həyata uyğun gəlir”. Görəcəyimiz kimi Məhkəmənin hakimləri arasında müxtəlif yanaşmaların mövcudluğu bu günə qədər onun presedent hüququna nüfuz etmişdir - Burghartzdakı kəskin fərqli fikirlərdə açıq şəkildə təzahür etmişdir: xüsusilə, hakimlər Pettiti və Valtikos hesab edirdilər ki, “vətəndaşlığın müəyyən edilməsində adların verilməsi ilə bağlı qanunvericilik dövlətin səlahiyyətləri daxilində qalmalı və Konvensiyanın əhatə dairəsinə daxil deyil”.

24. 1980-ci illərdən başlayaraq, xüsusən də etnik, dil və gender bərabərliyi ilə bağlı sosial inkişaflar və ayrı-seçkilikdən qaçmaq zərurətinin artması səbəbindən ad hüququ anlayışı getdikcə daha çox dövlətlərin şəxsin “orijinal”  adını müdafiə etməsi tələbinə doğru inkişaf etmişdir. “Orijinal”ın mənası  qeydiyyatdan əvvəl valideynlərin seçdiyi adı göstərmək mənasında (qeydiyyat orqanları bunu mümkün qədər “qorumalı”), həm də əvvəllər fərqli mədəniyyətdə milli/linqvistik kontekstdə istifadə olunan (qeydiyyat orqanları eyni şəkildə transsərhəd davamlılıq verməklə “qorumağa” çalışmalıdırlar) adı göstərmək mənasındadır. Bir neçə mətn – qismən yuxarıda qeyd olunmuş və istinad edilən ədəbiyyatda – dövlət orqanlarını obyektiv və ağlabatan əsası olmayan bütün məhdudiyyətləri aradan qaldırmağa çağırmışdır.

25. Yalnız bu fikir üçün ən aktual mövzu olan azlıqların adlarının rəftarına diqqət yetirməklə, bu inkişaflardan bir neçəsini xatırlatmaq faydalı ola bilər.

(a) İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiyada yer alan “ayrı-seçkilik” anlayışının geniş əhatə dairəsi sayəsində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İrqi Ayrı-seçkiliyin Aradan Qaldırılması üzrə Komitəsi (CERD) qanunvericilik və ya de-fakto təcrübənin yeni vətəndaşlara öz adını dəyişmək və təyinat ölkəsinin rəsmi dilində ad və ya soyad qəbul etmək öhdəliyinin qoyulmasını hətta ilkin adı rəsmi dilə mənsub olmasa və ya ona bənzəməsə belə, ayrı-seçkilik olduğunu qeyd edib . 

(b) “Plüralist və əsl demokratik cəmiyyət yalnız milli azlığa mənsub olan hər bir insanın etnik, mədəni, dil və dini kimliyinə hörmət etməməli, həm də onlara bu kimliyi ifadə etmək, qoruyub saxlamaq və inkişaf etdirmək üçün müvafiq şərait yaratmalıdır öz proqramlarında tanıdıqdan sonra Avropa Şurası çərçivəsində qəbul edilmiş Milli Azlıqların Müdafiəsi üzrə Çərçivə Konvensiyasının (“Çərçivə Konvensiyası” ) 11-ci maddəsinin 1-ci bəndində nəzərdə tutulur ki, “milli azlığa mənsub olan hər bir şəxs öz soyadını (ata adını) və adlarını azlıqların dilində istifadə etmək və onların rəsmi tanınması hüququna malikdir” (vurğulanır); Yalnız soyadlara aid olsa da  oxşar müddəa, ,Avropa Şurası çərçivəsində qəbul edilmiş Regional və ya Azlıqların Dilləri üzrə Avropa Xartiyasının 10 (5) Maddəsində də var. 

(c) 24 may 2012-ci ildə qəbul edilmiş “Çərçivə Konvensiyasına əsasən milli azlıqlara mənsub şəxslərin dil hüquqları” adlı 3 Nömrəli tematik Şərhində Çərçivə Konvensiyasının Məşvərət Komitəsi “Şəxs adları və ata adları”na xüsusi fəsil (Fəsil 2.1) ayırır. 61 və 62-ci bəndləri aşağıdakı kimi oxunur“:

61. Azlıqların dilində şəxsi adından istifadə etmək və onun rəsmi olaraq tanınması hüququ şəxsi kimlik və ləyaqətlə sıx bağlı olan əsas dil hüququdur və bir sıra ölkəyə məxsus Rəylərdə Məsləhətçi Komitə tərəfindən vurğulanmışdır. İştirakçı dövlətlər əmin olmalıdırlar ki, fərdlər onların adlarının öz dillərində istifadəsi və tanınması ilə bağlı maneələrdən və təzyiqlərdən azaddırlar. Bu o deməkdir ki, müvafiq dövlət qulluqçuları, məsələn, doğum haqqında şəhadətnamə verənlər öz öhdəliklərini bilməlidirlər. Müddəa İştirakçı Dövlətlərə öz xüsusi şəraiti və hüquq sistemi nəzərə alınmaqla onu tətbiq etməyə imkan verən tərzdə tərtib edilsə də, beynəlxalq standartlara uyğun aydın qanunvericilik bazası mövcud olmalı və bərabər şəkildə həyata keçirilməlidir.

62. Şəxslər öz adlarını dəyişdirmək və ya imtina etmək məcburiyyətində olduqları hallarda Çərçivə Konvensiyasının 11-ci maddəsi tələb edir ki, pasportlara, şəxsiyyəti təsdiq edən sənədlərə və ya doğum haqqında şəhadətnamələrə adın orijinal formasının əlavə edilməsi mümkün olsun ...

Hakimiyyət orqanları, 11-ci maddəyə uyğun olaraq, şəxsiyyəti təsdiq edən sənədlərdə xarici hərflər varsa, şəxsin adının rəsmi əlifbaya fonetik transkripsiyasının olmasını tələb edə bilər.

Bununla belə, transkripsiya mümkün qədər dəqiq olmalıdır və azlıq dilinin əlifbası və qrammatikası kimi vacib elementlərindən ayrılmamalıdır. Bundan əlavə, Məsləhətçi Komitə azlıqların dillərində adların rəsmi tanınması hüququna həmişə tam hörmətlə yanaşılacağını gözləyir. Yeni texnologiyalar milli azlıqların diakritik işarələrindən və əlifbalarından istifadəni asanlaşdırır. Buna görə də, dövlətlər Çərçivə Konvensiyasının 11-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş hüquqlara tam və effektiv təminatlar təklif etmək üçün bütün mövcud texniki imkanlardan istifadə etməyə təşviq olunurlar” (vurğulanır). Komitənin “azlıqların dillərində adların rəsmi tanınması hüququna hər zaman tam riayət edildiyi” gözləntisini səsləndirdiyi yuxarıda vurğulanan cümləyə uyğun olan qeyddə Komitənin Azərbaycanla bağlı Birinci Rəyinə xüsusi istinad edilir. “Dövlət dili haqqında” Qanunun Azərbaycan vətəndaşlarının adlarının dövlət dilində yazılmasını nəzərdə tutan 8-ci maddəsi Çərçivə Konvensiyasının 11-ci maddəsinə qismən uyğun gəlmir[16] kimi tənqid edilib.

Məhkəmənin mövcud presedent hüququ: qorunub saxlanmalı yanaşmalar və yenidən nəzərdən keçirilməli yanaşmalar

26. Yuxarıda qısaca göstərməyə çalışdığımız kimi, son illərin ictimai-hüquqi inkişafı fərdlərin öz “öz” və ya “orijinal” adları (ehtimal ki, linqvistik/fonetik ifadəsi də daxil olmaqla) hüququndan istifadə etməli olduqları mövqeyinə meyl edir. Transsərhəd hərəkətlilik hallarında adların davamlılığına və ya belə hallardan kənarda, azlıq daxilində adların seçilməsinə (yeni doğulmuş uşaqlar üçün adların seçilməsi və adların dəyişdirilməsi üçün müraciətlər) xüsusi mühafizənin təmin edilməsi ehtiyacı ilə birlikdə böyüklər üçün), bu cür adlar adətən əvvəlki milli mənşəyə və ya fərqli mədəni/etnik/dini kimliyə geri dönür. Konvensiyadan sonra bəziləri Razılığa gələn tərəflər üçün məcbur olan və ya Avropa Şurasının özündə yaranan hüquqi mətnlər bu tendensiyanı təsdiq edib.

27. Baxmayaraq ki, “hökumətlərin Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasından və onun Protokollarından başqa sənədlərə əməl etməsinə nəzarət etmək” Məhkəmənin vəzifəsi deyil, biz xüsusi olaraq hesab edirik ki, Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiya, İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğvi haqqında Konvensiya və hər şeydən əvvəl Avropa Şurası çərçivəsində tərtib edilmiş Konvensiyanın Milli Azlıqların Müdafiəsi üzrə Çərçivə Konvensiyası, Məhkəmə  üçün “digər beynəlxalq müqavilələr kimi” “ilham mənbəyi ilə təmin etməlidir”, (Avropa Sosial Xartiyasına istinadla, məsələn, bax: Zehnalova və Zehnal v. Çex Respublikası (dek.), № 38621/97, AİHM 2002-V).  Üstəlik, Konvensiya təklikdə (vakuumda)  təfsir edilə bilməz və beynəlxalq hüququn ümumi prinsiplərinə uyğun şəkildə şərh edilməlidir.

28. Bu kontekstdə biz hesab edirik ki, çoxluq təəssüf ki, Məhkəmənin mövcud presedent hüququnu yenidən nəzərdən keçirmək və onu müasir şəraitdə məsələn, Konvensiyanın ilk qəbul edildiyi dövrdə gözlənilməz və təsəvvür edilə bilməz risk altında olan bir vəziyyətdə dinamik şəkildə şərh edə bilmədi. Buna görə də bütün hörmətimizlə və tənqidsiz, biz qısaca olaraq, çoxluğun, fikrimizcə, əvəzində malik olduqları presedent hüququ necə yenidən oxumalı olduqlarını təsvir etməyə çalışacağıq. Təbii ki, biz indiyədək ümumilikdə ad hüququnu müzakirə etsək də (bu rəyin 21-ci bəndinə bax), biz bundan sonra yalnız hazırkı iş üçün əhəmiyyətli olan hüquqi aspektləri, daha doğrusu, yeni doğulmuş uşaqların ad hüququnun qeydiyyatı ilə bağlı olanları nəzərdən keçirməli olacağıq

Müdaxilə üçün qanuni əsaslar kimi sadəcə milli dilin və ya fonetikanın qorunmasının qadağan edilməsi zərurəti

 29. Əvvəla, biz hesab edirik ki, qərarın 31-ci bəndində təsdiq edilmiş prinsiplər əsaslı şəkildə yenidən nəzərdən keçirilsə də, hələ də etibarlı hesab edilə bilər.

30. Xüsusilə, “müxtəlif maraqları qiymətləndirərkən, bir tərəfdən, [valideynlərin] öz övladı üçün ad seçmək hüququ digər tərəfdən, ad seçiminin tənzimlənməsində ictimai maraq” nəzərə alınmalıdır. Biz “ictimai maraq”a “uşağın maraqları və ... uşağın uyğun olmayan addan (məsələn, gülünc və ya məzəli adlar kimi) qorunmasını daxil etməkdə davam etməli olduğu fikrini dəstəkləməliyik. Bu sahədə bir mədəniyyətdə və ya dildə gülünc və ya məzəəli sayılan (məsələn) başqa mədəniyyət və ya dildə belə olmaya biləcəyini xüsusi diqqət yetirilməlidir.

31. Bizim yanaşmamıza görə, yenidən nəzərdən keçirilməli olan məsələ, Məhkəmənin bu sahədə “milli adların qoyulması təcrübəsinin qorunmasına” müsbət baxmasıdır (qərarın 31-ci bəndində qeyd olunan məqsəd; vurğu əlavə edilmişdir). Çoxluq presedent hüququnun bu aspektinin təkrarlanmasını Johansson Finlandiyaya qarşı (no. 10163/02, § 36, 6 sentyabr 2007-ci il) işi ilə əsaslandırır. Həmin işdə “fərqli milli adların qorunması məqsədi ilə təcrübədə Məhkəmə müəyyən bir dili qorumaq üçün tədbirlərin qanuni məqsəd olduğunu etiraf etdi”. Bununla əlaqədar olaraq, nəzərə alınmalıdır ki, artıq təxminən iyirmi il əvvələ aid olan ictimai şəraitə söykənən keçidin özü əvvəlki presedent hüququna əsaslanırdı (Mentzen (k.k.), yuxarıda 7-ci haşiyədə Kuharec ilə birlikdə istinad edilmişdir) və o vaxtdan bəri alimlər tərəfindən geniş şəkildə tənqid edilir.

32. Bu gün yuxarıda göstərilən yanaşma, fikrimizcə, qismən nəzərdən keçirdiyimiz beynəlxalq hüquq mənbələrinə, xüsusən də Çərçivə Konvensiyasına uyğun olaraq 8-ci maddənin düzgün oxunuşu ilə uyğun gəlmir.  Həmçinin, nəzərə alınmalıdır ki, Yohanssonda, Mentzenə söz deyərkən, Məhkəmə artıq köhnəlmiş səlahiyyətli orqanların təsirini məhdudlaşdırmağa çalışıb. Bununla bağlı digər səbəblərə görə, o müəyyən edib  ki, cavabdeh Dövlət tərəfindən həqiqətən də milli orfoqrafiya standartlarına uyğun gələn adın qeydiyyatından imtina  pozuntudur.

33. Buna görə də biz ümid edirik ki, presedent hüququ inkişaf etmişdir. Məsələn, Mentzen, Kuharec və Johansson-da azlıqların dillərində adların tanınması və potensial olaraq yazı və fonetika ilə bağlı milli adlandırma təcrübələrini həddindən artıq qoruduğu üçün yenidən nəzərdən keçiriləcək. Yeni balans axtarılmalıdır.

34. Bizim daha az əhəmiyyət kəsb edən başqa bir mülahizəmiz var: “deviant” adların qeydiyyatını qadağan edən milli linqvistik tələblərin qorunmasına yönəlmiş tendensiyalara tənqidi yanaşmayaraq, çoxluq hətta qərara “Dövlət dili haqqında” daxili qanunun 8-ci maddəsinin mətnini də “rəsmi sənədlərdə vətəndaşların adı, atasının adı və soyadı dövlət dilində yazılmalıdır” daxil etmişlər (qərarın 20-ci bəndinə bax). Biz təəssüf edirik ki, çoxluq qeyd etdiyimiz kimi, yerli hakimiyyət orqanlarının ərizəçinin işində öz qərarlarını əsaslandırdığı bu müddəanı tənqid etmir (qərarın 6-cı bəndinə bax).Biz çoxluq tərəfindən edilən bu nöqsandan təəssüflənirik, çünki o, Milli Azlıqların Müdafiəsi üzrə Çərçivə Konvensiyası üzrə Məşvərət Komitəsinin yuxarıda istinad etdiyimiz həmin müddəa ilə bağlı tutduğu tənqidi mövqeyi sükutla ötür (bax: bu fikrə görə 25-ci paraqraf). Bu, çoxluğun qərarının heç bir xüsusi səbəb göstərilmədən, Məhkəmənin mühüm rol oynadığı Avropa Şurası ilə eyni çərçivədə fəaliyyət göstərən qurumun müşahidələri ilə toqquşması ilə nəticələnir. Bu işin təqdim etdiyi bu cür imkanla Konvensiyanın 8-ci maddəsi arasında ziddiyyətli mövqe tutmaq fürsətini əldən verməklə, bizim ən çox təəssüfləndiyimiz əksəriyyətin demək olar ki, 700 illik tarixin əbədiləşdirilməsinə töhfə verməsidir. Qey etdiyimiz kimi Avropa dövlətlərinə adları qadağan etmək və ya linqvistik səbəblərə görə onları zorla dəyişdirmək imkanı verən köhnə təcrübə daha çox ayrı-seçkilik yaradan səbəblərə görə maska kimi xidmət edə bilər və edir.

2. Yolverilən müdaxilənin yalnız həssas təbəqələrin, xüsusən də uşaqların uyğun olmayan adlardan qorunması ilə məhdudlaşdırılması zərurəti; qiymətləndirmə marjası məhdudlaşdırılmalıdır.

35. İkincisi, Biz Bulgakov Ukraynaya qarşı (№ 59894/00, § 43, 11 sentyabr 2007-ci il) və Jacquinet və Embarek Ben Mohamed Belçikaya qarşı (no. 61860/15, §§ 52 və 54, 7 fevral 2023-cü il) presedentlərinə istinad etməklə bunu təkrar edirik. Çoxluq – qərarın 33-cü bəndində – təkrar edib ki, “soyadların və adların verilməsi, tanınması və istifadə edilməsi prosesi milli xüsusiyyətlərin ən güclü olduğu və Razılığa gələn Dövlətlərin daxili qaydaları arasında praktiki olaraq heç bir yaxınlaşma nöqtəsi yoxdur... Bu ölkələrin hər birində adların istifadəsinə tarixi, linqvistik, dini və mədəni xarakterli çoxsaylı amillər təsir etmişdir ki, ortaq məxrəci tapmaq olduqca çətindir, hətta qeyri-mümkündür. Dövlət orqanlarının baxılan sahədə istifadə etdiyi mülahizə sərbəstliyi genişdir” (vurğulanır).

36. Bununla əlaqədar olaraq, əvvəldən qeyd etməliyik ki, Bulqakov təxminən iyirmi il əvvəl Mentzen və Kuharec yanaşmasını açıq şəkildə təkrarlasa da, daha yeni Jacquinet işinə istinad heç bir şəkildə həlledici deyil. Həmin qərarda əvvəlki presedent hüququ (“geniş” mülahizə sərbəstliyi ilə bağlı istinad daxil olmaqla) sadəcə olaraq təkrar verilmiş və sadəcə olaraq xülasə edilmişdir. "Orijinal" ad və ya şəxsiyyət məsələlərinə aiddiyyəti olmadığı üçün əsaslandırma səbəbi çox fərqli idi və  bu ancaq yeri gəldiyi üçün edilirdi. İş valideynlərin münaqişəli boşanmasından sonra ata-oğul münasibətlərinin pisləşməsi ilə əlaqədar yetkin şəxsin soyadının (atasından götürülmüş) və onun anasının soyadının dəyişdirilməsi tələbinə aiddir. Məhkəmə müəyyən edib ki, Dövlətlərin geniş mülahizə sərbəstliyinə hər hansı kimlik məsələsi olmadıqda adların davamlılığı prinsipi  üstünlük təşkil edən məsələlərdə haqq qazandırıla bilər.

37. Beləliklə, son presedent hüququnu mənzərədən çıxararaq qlobal mobilliyin ümumiləşdirildiyi və azlıqların kimliklərinin qorunub saxlanmalı olduğu müasir şəraitdə dövlətlərin geniş mülahizə sərbəstliyindən istifadə etməyə davam edib-etməməli olduğunu müəyyən etmək qalır. Dövlətlər “tarixi, dil, dini və mədəni xarakterli çoxsaylı amillərə” əsaslanaraq yeni doğulmuş uşaqlara verilən adların qeydiyyatını tənzimləməkdə geniş qiymətləndirmə marjasından istifadə etməyə davam etməlidir yanaşması bu, ərizəçinin məruz qaldığı və bu rəyin III bölməsinin A hissəsində istinad edilən beynəlxalq hüquq korpusu ilə başqa cür qadağan edilmiş imtinalara səbəb ola bilər. Hesab edirik ki, bu, artıq mümkün deyil və bu gün Konvensiyanın 8-ci maddəsi övladına başqa dillərə, dinlərə, etnik mənsubiyyətlərə və s.-yə istinad edən ad vermək istəyən valideynlərin seçiminin müdafiəsi kimi şərh edilməlidir. Əlbəttə, bəzi çevikliklər icazə verilir və fonetika, transliterasiya və s. kimi düzəlişlər hələ də qəbul edilə bilər, lakin bundan başqa heç nə yox. Biz təəssüf edirik ki, əksəriyyət Məhkəmənin presedent hüququnu müasir şərtlərə və əksər Avropa dövlətlərinin təcrübələrinə uyğunlaşdırmaq üçün bu işin təklif etdiyi fürsətdən istifadə etmədi (yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Avropa Şurasının nəzarəti altında). Nəticə etibarı ilə, yol verilən müdaxilələr yalnız həssas qrupların, xüsusən də uşaqların obyektiv olaraq yararsız adlardan (məsələn, gülünc və ya məzəli adlardan) qorunması ehtiyacına əsaslana bilər. Mülahizə sərbəstliyi bundan sonra məhdudlaşdırılmalıdır.

C. Çoxluq tərəfindən mübahisəli olan bəzi əlavə tapıntılar

38. Köməkçi olsa da  çoxluğun mülahizələrinin bəzi əlavə aspektləri var ki, onlar təəssüf ki, bizimki onlardan fərqlidir. Buna görə də biz onları qısaca qeyd etməliyik ki, ümid edirik ki, bu qərara eyni proseslərdə və ya gələcək hallarda yenidən baxılarsa, bu ayrı-ayrı rəyin əhəmiyyətsiz şəkildə verilmədiyi aydın olacaq. Bir addan qeyri-rəsmi istifadə etmək bacarığı tanınmamaq məsələsini həll etmir

 39. Artıq qeyd etdik (bu rəyin 18-ci bəndinə bax) çoxluq  “[orjinal] adın qeydiyyatından imtinanın ...valideyin həmin addan gündəlik həyatda istifadə etməsinə mane olmadığını” qeyd edir və Məhkəmə sadəcə qeydiyyatın olmamasının  “ərizəçinin əsaslandırdığı narahatlıq”ın 8-ci maddəyə əsasən ... şəxsi və ailə həyatına hörmət edilmədiyi qənaətinə gəlmək üçün yetərli olmadığı” qənaətinə gəlib (qərarın 40-cı bəndinə bax).

40. Baxmayaraq ki, şübhələrimiz var, bununla əlaqədar olaraq, bu qənaətə gəlmək üçün aidiyyəti səlahiyyətli orqanlara istinad (onlardan ikisi çox uzaq olan) üzərində dayanmağa ehtiyac olmasa da, biz hesab edirik ki, adın qeyri-rəsmi istifadəsi heç bir şəkildə rəsmi tanınmanın rədd edilməsinin şəxsi və ailə həyatına təsirini azaltması olaraq qəbul  edilə bilməz.

Məhkəmədəki ərizədə adın rəsmi vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarında qeydiyyata alınmasından imtinanın baş verməsi faktı var idi. Bu faktdır ki, bu fakt səlahiyyətli orqanlar tərəfindən o addan  qeyri-rəsmi istifadəyə hər hansı maneə törədilməsindən asılı olmayaraq eyni dərəcədə aktual olaraq qalır.

2. Əvvəlki qeydiyyatlar qeydiyyatın qəbuledilənliyi  nümayiş etdirə bilər, lakin əvvəlki qeydiyyatın olmaması adın ilk dəfə qeydiyyata alınmasından imtina üçün əsas deyil.

41. Biz artıq (bu rəyin 18.d bəndinə bax), çoxluğun presedentlərdən götürdüyü hissəni (qərarın 41-ci bəndinə bax) qeyd etdik (Yohansson, yuxarıda adı çəkilən, § 38 və Aktaş və Aslaniskəndər v. Türkiyə, № 18684/07 və 21101/07, § 48, 25 iyun 2019-cu il).  Burada Məhkəmə “təhlili zamanı digər məsələlərlə yanaşı, yerli hakimiyyət orqanları tərəfindən əvvəllər rəsmi qeydiyyata alınma faktın və ya  hazırkı işdə sözügedən “mübahisəli ad” iddiası heç vaxt qeydiyyata alınmadığı nəzərə alıb. Əvvəlki qeydiyyatların olmamasının adın qeydiyyata alınmasından imtinanın (ilk dəfə) qeydə alınmadığını hesab etmək üçün əlavə səbəb olduğu qənaəti əsaslandırılıb.

42. Bu halda, biz səmimi şəkildə inanırıq ki, çoxluğun xətası var: həm Johansson həm Aktaş həm də  Aslaniskender  müvafiq olaraq yeni doğulmuş uşağın adının tanınmaması və yetkin şəxsin soyadının dəyişdirilməsi ilə bağlı Konvensiyanın 8-ci maddəsinin pozulması aşkar edilib və hər iki halda eyni identifikatorun digər hallarda rəsmi qeydiyyata alınması faktı Məhkəmə tərəfindən pozuntunu əsaslandırmaq üçün qismən sübut kimi istifadə edilib.

43. Yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, belə presedentlərdən (təəssüf ki, çoxluq bunu edir) məntiqi olaraq nəticəyə gəlmək olmaz ki, əks vəziyyətdə (əvvəlki qeydiyyatın olmadığı yerdə) əks qayda tətbiq olunacaq (yəni “birinci dəfə” qeydiyyatı qadağan olunacaq).

44.  Presedentlərin yanlış oxunmasından əlavə, son beynəlxalq hüquqdan irəli gələn prinsiplərə görə adların qeydiyyatı müxtəlif milli, mədəni və linqvistik kontekstlərdən gələn “yeni qeydlər”i də nəzərə almalıdır.

NƏTİCƏ: ORJİNAL ADIN QORUNMASI FƏRDİ İNSAN LƏYƏQƏTİNİN TANINMASININ VASİTƏSİDİR

45. Göstərdiyimiz kimi, bu halda iki valideyn öz övladı üçün ərəb adının iki elementinin birləşməsindən ibarət olan ön ad seçib və birmənalı olaraq öz inanclarının məşhur din xadimini, İslamın şiə qolunu təyin ediblər. Adı azərbaycan qrafikası ilə transliterasiya ediblər. İnzibati orqanlar, xüsusən də adların dövlət dilində olmasını tələb edən daxili qanunvericiliyin müddəasına (Avropa Şurasının məsləhətçi orqanının tənqidi ilə üzləşən müddəa) əsaslanaraq adı qeydiyyata almaqdan imtina ediblər. Ərizəçi tərəfindən daxili məhkəmələr qarşısında başlanmış icraat birinci və ikinci instansiya məhkəmələrinin adların dövlət dilində yazılmalı olduğu və sözügedən adın tələffüzünə görə uşağın üstün mənafeyinə münasib olmadığını nəzərə alaraq şikayəti rədd etmələri ilə nəticələnib.  Ali Məhkəmənin qərarına görə, şikayət mahiyyət etibarı ilə mübahisəyə səbəb olub, çünki bu arada başqa bir ad qeydə alınıb, belə ki, fərqli prosedur tətbiq olunmalı idi.

46. Bizim fikrimizcə, hazırkı işin nəticəsi (Konvensiyanın 8-ci maddəsinin pozuntusu yoxdur) bütün digər məsələləri açıq qoymaqla (və bu, bizim çoxluğun qərarının nəticəsi ilə nə üçün razılaşdığımızı izah edir, lakin təqdim edilən əsaslandırma ilə bağlı fərqli fikirlər səsləndiririk), yalnız şikayətin əsassız hesab edilməsində Ali Məhkəmənin seçdiyi prosessual yanaşmanın qeyri-qanuniliyinə (non-arbitrariness) əsaslana bilməzdi.

Buna baxmayaraq, çoxluq ölkədaxili prosesləri bütövlükdə araşdırmağı seçməklə digər məsələlərlə bağlı da  qərar qəbul etdi. Milli adların qoyulması praktikasının və tarixi, dil, dini və mədəni xarakterli amillərin qorunub saxlanmasını legitim məqsədlər kimi tanıyan Məhkəmənin bəzi presedentlərini təsdiq etmək üçün adların seçiminin tənzimlənməsi sahəsinə müdaxiləyə haqq qazandırmış oldu. Çoxluq bununla bir daha təsdiq etdi ki, baxılan sahədə dövlət orqanlarının istifadə etdiyi mülahizə sərbəstliyi genişdir.

47. Biz bu rəydə qeyd etməyə çalışdığımız səbəblərə görə bu hüquqi nəticələrə hörmətlə etiraz edirik. Biz göstərməyə çalışmışıq ki, Avropa cəmiyyətlərində və xüsusən də beynəlxalq hüquqda baş verən bir sıra hadisələrə əsaslanaraq, Konvensiyanın 8-ci maddəsi indi dövlətlərə adların seçiminə müdaxilə sahəsində maraqları obyektiv olaraq uyğun olmayan adlarla təhlükə altına düşə bilən həssas təbəqələrin (xüsusilə uşaqların) müdafiəsinə yönəlmiş şəkildə məhdud mülahizə sərbəstliyi verən kimi oxunmalıdır. Bütün digər hallar şəxsi və ailə həyatının müdafiəsi fərdi seçimlərdə geniş azadlığın tanınmasını da əhatə etməlidir.

48. Biz çox narahatıq ki, Məhkəmənin bu işdə uşaqlara milli dildən başqa dillərdə adların verilməsini qadağan edən yerli qanunvericiliyi təsdiq etməsi, bir sıra beynəlxalq standartlara uyğun gəlməməklə yanaşı, azlıqlara və ya miqrantlara qarşı ayrı-seçkilik praktikasına üstünlük verə bilər. Qeyd etdiyimiz kimi, biz təəssüf edirik ki, çoxluq yerli hakimiyyət orqanlarının yuxarıda qeyd olunan müddəaya əsaslanan yanaşmasının Konvensiyanın 8-ci maddəsinə veriləcək şərhə təsir edən müasir şərtlərlə bir araya sığmadığını hesab etməyib. İndiki Türkiyə ərazisində 1934-cü ildə qüvvəyə minmiş oxşar müddəa ilə bağlı bir işdə hörmətli həmkarlarımızdan birinin sözlərini götürsək,

“Biz tam başa düşürük ki, 1934-cü ildə hər bir vətəndaşdan türk mənşəli bir ad qəbul etməyi tələb etmək zəruri hesab olunurdu. Amma biz artıq 1934-cü ildə yaşamırıq.

Müasir cəmiyyət mənşə və təsirlərin çox müxtəlifliyi ilə xarakterizə olunur... Qanunverici məhkəmələrə bu reallığı nəzərə almağa imkan verməlidir.

Toqquşan maraqların hər hansı balanslaşdırılmasını istisna etməklə, qanunverici fərdlərin şəxsi həyat hüququnun müdafiəsi üzrə pozitiv öhdəliyini yerinə yetirə bilmir”.

49. Biz hesab edirik ki, xüsusi adın qeydə alınmasından imtina, xüsusən də şəxsiyyət ilə əlaqəli olduqda, insan ləyaqətinə xələl gətirir və dövlət siyasətinin hər hansı aktual əsasları və ya ictimai asayişin qorunması zərurəti ilə əsaslandırıla bilməz. Həqiqətən də ad hüququ

“tanınmış fərdi insan ləyaqətinə sahib olmaq hüququ ilə eyniləşdirilməlidir.. İnsan üçün istifadə edilən ad özlüyündə insan ləyaqətini qoruyan və ona əlavə edən sivil tərkib hissəsidir”.